Η Οικειοθελής Αποχώρηση από την Ζωή: Οι Δύο Όψεις του Νομίσματος
Με αφορμή την 10η Σεπτεμβρίου, την Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, θα ήταν εύλογο να συζητήσουμε και να αναλύσουμε κάποιες βασικές έννοιες που χαρακτηρίζουν τόσο τις ιδέες, όσο και τις κινήσεις που μπορούν να οδηγήσουν στην υπέρτατη πράξη, την οικειοθελή αποχώρηση από την ζωή.
Στις δυτικές κοινωνίες έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε την αυτοκτονικότητα με έντονες πιεστικές καταστάσεις, βαριά καταθλιπτικά συναισθήματα και γενικότερα περιόδους της ζωής μας που εμπεριέχουν σοβαρά και μεγάλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα χωρίς κάποια εμφανή λύση στο παρόν ή στο προσεχές μέλλον.
Αυτή η μορφή αυτοκτονικότητας τις περισσότερες φορές προϋποθέτει την ύπαρξη ενός απροσπέραστου αδιεξόδου, και δημιουργεί την ιδέα ότι ο μοναδικός τρόπος για την προσπέλαση αυτού του εμποδίου, είναι μία οικειοθελής αποχώρηση από την ζωή.
Συνήθως, ένα τέτοιος ιδεασμός προκύπτει από μία παροδική δυσκολία στην επεξεργασία των παρόντων δεδομένων της ζωής μας και την λανθασμένη πίστη ότι μέσα από τις παρούσες συνθήκες μας, ποτέ δεν θα μπορέσει να έρθει ένα θετικό αποτέλεσμα.
Ο λόγος για τον οποίο αυτό δεν είναι αληθές, είναι ότι κάνοντας συγκεκριμένες κινήσεις, η ελπίδα μπορεί να επανέλθει, και σταδιακά η ζωή μας μπορεί να φανεί λιγότερο ως ένα βάρος και περισσότερο ως κάτι το αναγκαίο και πολυπόθητο.
Αυτές οι κινήσεις, αναλόγως την περίπτωση και την σοβαρότητα της κατάστασης, συνήθως εμπεριέχουν την δημιουργία ενός υποστηρικτικού πλαισίου (οικογενειακού, φιλικού, συμβουλευτικού, ψυχοθεραπευτικού, κτλ.), συνδυαστικά με την λήψη μίας φαρμακευτικής αγωγής, που στοχεύει στην άνοδο της διάθεσης και την απομάκρυνση του αρνητικού ιδεασμού και της αβάσιμης καταστροφολογίας.
Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε πάντα είναι ότι αντίθετα με το ρητό «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού», ο αυτοκτονικός ιδεασμός και οι ψυχοκοινωνικές δυσκολίες που οδηγούν σε αυτόν, είναι πάντα παροδικά φαινόμενα, αν και πολλές φορές μπορούν να διαρκέσουν περισσότερο από ότι θα επιθυμούσαμε. Σε καμία περίπτωση όμως, δεν διαρκούν περισσότερο από ότι μπορούμε να αντέξουμε.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η υπομονή κυριολεκτικά σώζει ζωές. Και για να καταφέρουμε να κάνουμε την απαιτούμενη υπομονή, θα πρέπει να κάνουμε και τις προαναφερόμενες κινήσεις για την εξασφάλιση της υγείας μας.
Δυστυχώς (ή Ευτυχώς!), αυτή όμως δεν είναι η μοναδική μορφή αυτοκτονικότητας. Αν και όχι τόσο πολυσυζητημένη, η οικειοθελής αποχώρηση από την ζωή δεν είναι πάντα το αποτέλεσμα κάποιων ψυχοπιεστικών καταστάσεων και της καταθλιπτικομορφίας.
Μερικές φορές, η αυτοκτονικότητα μπορεί να είναι μία στιγμιαία αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα ή κάποιον κίνδυνο που απλά παρακάμπτει το ένστικτο της αυτοπροστασίας και δίνει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στην ετεροπροστασία.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν υπάρχει συνήθως η έννοια του αδιεξόδου, αλλά αντιθέτως η αντίληψη ότι η έξοδος από την ζωή, θα έχει ορισμένες αποδοχές στο μέλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πάντα βάσει της στιγμιαίας λογικής μας, ο θάνατος έχει μεγαλύτερη αξία από την ζωή, και κάνουμε πλέον λόγο για ηθική, ηρωική ή μαρτυρική αυτοκτονικότητα, ή κοινώς, για μία θυσία.
Αν και αυτό το φαινόμενο σήμερα είναι επικρατέστερο στις ανατολικές κοινωνίες σε σχέση με τις δικές μας, μπορούμε να βρούμε αρκετά παραδείγματα και μέσα στις δικές μας ζωές, και κυρίως στο παρελθόν μας και στην ιστορία μας.
Ένας γονιός που ενστικτωδώς προσπαθεί να σώσει το παιδί του από έναν κίνδυνο, χωρίς την έννοια για το αν ο ίδιος επιζήσει, είναι μία μορφή ηρωικής ή μαρτυρικής αυτοκτονικότητας. Ένας αγωνιστής που θυσιάζει την ζωή του για το καλό του τόπου, της πατρίδας ή των πιστεύω του είναι μία μορφή ηθικής ή μαρτυρικής αυτοκτονικότητας.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η πρόληψη και η διαχείριση δεν είναι πάντα δυνατές γιατί αυτές οι εκφάνσεις της αυτοκτονικότητας είναι στιγμιαίες, και άνευ κάποιου προϊδεασμού που θα μπορούσε να είναι η ένδειξη για το «τί μέλλει γενέσθαι». Επίσης, πολλές φορές κάτι τέτοιο δεν θεωρείται λανθασμένο από την κοινή γνώμη, και αντιθέτως θεωρείται επιθυμητό, αξιόλογο και τιμητικό.
Το εάν αυτή ή μορφή αυτοκτονικότητας είναι ψυχοπαθολογική ή όχι, είναι μία φιλοσοφική ερώτηση που έχει συζητηθεί, συζητείται και θα συζητιέται. Παρόλα αυτά, μια συζήτηση πάνω στην αυτοκτονικότητα θα θεωρούταν ελλιπής, χωρίς τουλάχιστον μία αναφορά στην άλλη όψη του νομίσματος.
Ως κλείσιμο, αξίζει να επισημανθεί ότι η ζωή θα έχει πάντα νόημα. Μερικές φορές μπορεί να μην μπορούμε να το βρούμε στο παρόν, και άλλες φορές μπορεί να βρούμε περισσότερο νόημα στις ζωές των άλλων. Παρόλα αυτά, η αξία της ζωής θα είναι πάντα ανεκτίμητη και η ζωή η ίδια είναι κάτι που θα πρέπει να σεβόμαστε και να προστατεύουμε.
Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος μέσα από τη λειτουργία των υπηρεσιών της στον Ν. Φθιώτιδας παρέχει δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα ψυχικής υγείας και σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα που αφορούν σε ευάλωτα κοινωνικά ομάδες.
Παναγιώτης Κοσμάς, Κλινικός Ψυχοπαθολόγος MSc.
Συνεργάτης στη Δομή Φθιώτιδας της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος.