Ευαρμοστία ή χαμαιλεοντικός οπορτουνισμός;
Η πολιτική ιστορία είναι γεμάτη από εμπειρίες λαϊκισμών και ψευδαισθήσεων, από μια ατέρμονη εναλλαγή προσωπείων και ιδεοληψιών κενών περιεχομένου.
Είναι γεμάτη τελικά από προσπάθειες ανθρώπων να αναρριχηθούν με κάθε τρόπο στην εξουσία και κυρίως να προσπαθούν χωρίς αρχές και αξίες να μείνουν εκεί όσο πιο πολύ μπορούν, γιατί όχι και ισοβίως.
Κάθε εποχή έχει τους δικούς της “σωτήρες”, εκείνους που υπόσχονται ριζική αλλαγή, κοινωνική δικαιοσύνη, αποκατάσταση της “αλήθειας”. Όμως συχνά πίσω από τις μεγάλες λέξεις κρύβεται το γνώριμο πρόσωπο του δημαγωγού, ο οποίος κατακτά την εξουσία όχι μέσω της αλήθειας, αλλά μέσω της απάτης ή έστω της αυταπάτης.
Είναι ο πολιτικός χαμαιλέοντας, το διαχρονικό φαινόμενο της πολιτικής προσαρμογής και της επιβίωσης μέσω της μεταμόρφωσης.
Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά, διέκρινε τον “πολίτη” που συμμετέχει για το κοινό καλό, από τον “δημαγωγό” που εκμεταλλεύεται το πλήθος για προσωπικό όφελος. Ο δεύτερος, έλεγε, “φαίνεται να αγαπά τον λαό, αλλά στην πραγματικότητα αγαπά τον εαυτό του μέσω του λαού”.
Η δημαγωγία, λοιπόν, δεν είναι προϊόν ιδιοφυΐας, αλλά σύμπτωμα κοινωνικής κόπωσης. Ευδοκιμεί σε εποχές κρίσης αξιών και απονομιμοποίησης των θεσμών. Όταν οι πολίτες αισθάνονται προδομένοι ή ανίσχυροι, αναζητούν όχι εκείνον που λέει την αλήθεια, αλλά εκείνον που προσφέρει παρηγοριά.
Εκεί ακριβώς ο δημαγωγός βρίσκει έδαφος και αφού κατανοήσει το περιβάλλον και τις ανάγκες, ΄΄χτυπάει΄΄ στο θυμικό. Αντί να μιλήσει με λογική κι επιχειρήματα, κατασκευάζει “εχθρούς”, απλοποιεί την πολυπλοκότητα και μετατρέπει τη συλλογική αγανάκτηση σε πολιτική ενέργεια.
Τα τελευταία εικοσιπέντε περίπου χρόνια, αλλά ιδιαίτερα μετά το 2010, αυτό το φαινόμενο βρήκε απόλυτη εφαρμογή στη χώρα μας. Ένας απελπισμένος λαός, πολιτικές ηγεσίες πολύ χαμηλότερες από το ύψος των απαιτούμενων περιστάσεων, ένας λαϊκίστικος ανέξοδος και τελικά αδιέξοδος λόγος, αρκούσαν για να πέσει ο λαός στην παγίδα. Αυτό το σκηνικό το βλέπουμε σήμερα σε όλον τον κόσμο, σαν να παίζει ένας καλοστημένος παγκόσμιος θίασος, αλλά και στην Ευρώπη, η οποία εξαιτίας ανίκανων (ή κατευθυνόμενων) ηγεσιών, κατασκευάζει εχθρούς και αντί να μεριμνήσει για την ευημερία των λαών που την αποτελούν, επενδύει στον πόλεμο με πακτωλό πόρων.
Ο δημαγωγός, μόλις ανέλθει στην εξουσία, βρίσκεται αντιμέτωπος με το βάρος της πραγματικότητας, αφού οι υποσχέσεις του είναι ανέφικτες και οι βεβαιότητές του αποδεικνύονται ρηχές. Εκεί όπου διακήρυττε ρήξεις, αναγκάζεται να διαχειριστεί συνέχειες κι εκεί όπου φώναζε για “ανατροπή”, καλείται να διατηρήσει ισορροπίες.
Η εξουσία, όπως σημείωνε ο Τοκβίλ, δεν διαφθείρει τον άνθρωπο, απλώς αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του.
Όταν ο κύκλος της εξαπάτησης ολοκληρωθεί και η κοινωνία τον απορρίψει, ο δημαγωγός δεν αποσύρεται. Επανέρχεται. Εμφανίζεται με νέα φρασεολογία, νέα ρητορική, νέα “πολιτική ταυτότητα”.
Ο χθεσινός φανατικός γίνεται “ενωτικός”, ο ριζοσπάστης “υπεύθυνος”, ο αντισυστημικός “θεσμικός”. Αυτή η μεταμόρφωση δεν είναι ωρίμανση, αλλά τεχνική επιβίωσης.
Στην εποχή της επικοινωνίας και του ψηφιακού θεάματος, η πολιτική ταυτότητα δεν είναι πια σύνολο πεποιθήσεων, αλλά επικοινωνιακό προϊόν. Ο πολιτικός χαμαιλέοντας αλλάζει αφήγημα όπως μια εταιρεία αλλάζει σήμα, για να παραμείνει “ελκυστικός” στο κοινό.
Η αναγκαία αλλαγή του παρόντος καθεστώτος στη χώρα μας, περνάει μέσα από την ωριμότητα, τον ορθολογισμό, την αλήθεια, το σχέδιο και τις εφαρμόσιμες προτάσεις κι όχι μέσα από τη λήθη του μηδενισμού, του καιροσκοπισμού, της ψευδομετάλλαξης και του παραπλανητικού συνθήματος ΄΄ μ΄ ένα νόμο, μ΄ ένα άρθρο΄΄
Ο Μακιαβέλι μπορεί να θαύμαζε κάποιον χαμαιλέοντα για την ευελιξία και προσαρμοστικότητά του κι ο Τοκβίλ να τον φοβόταν για τον κυνισμό του, αλλά η κοινωνία δεν θα δεχτεί να ξαναπέσει θύμα των νέων ψευδαισθήσεων, γιατί η μνήμη, η σκέψη και η κρίση του θα είναι τούτη τη φορά πιο ισχυρή από τη λήθη.
