Ελεύθερη ή κατευθυνόμενη βούληση;
Με αφορμή ένα κείμενο που έπεσε σήμερα στα χέρια μου και με δεδομένο το ελεγχόμενο τοπίο της εκπαίδευσης και κυρίως της επικοινωνίας, κρίνω σκόπιμο να παραθέσω κάποιες σκέψεις για τον εν θέματι προβληματισμό.
Ο Πλάτωνας ( Τίμαιος ) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ελεύθερη βούληση κατά βάση δεν υπάρχει και οι επιλογές του ανθρώπου επηρεάζονται άμεσα από το περιβάλλον, την παιδεία και τις συνθήκες.
Αντίθετα ο Αριστοτέλης ( Ηθικά Νικομάχεια) θεωρεί ελεύθερη τη βούληση ( προαίρεση) του ανθρώπου να πράττει όπως επιθυμεί.
Οι σύγχρονοί μας επίσης διαγκωνίζονται και κάποιοι υποστηρίζουν ότι, αν ήταν δυνατό να γνωρίζουμε όλα τα δεδομένα, τότε θα προσδιορίζαμε απόλυτα το παρόν και το μέλλον ( Laplace) χωρίς εκπλήξεις.
Από την άλλη οι οπαδοί των πιθανοτήτων υποστηρίζουν, με βάση την αρχή της απροσδιοριστίας (Schrodinger), ότι ακόμα κι αν έχουμε όλα τα δεδομένα, δεν είναι δυνατόν οι επιλογές του ανθρώπου να είναι προδιαγεγραμμένες.
Τολμώντας να κάνω μια σύνθεση των προαναφερομένων, θα έλεγα ότι το περιβάλλον και οι συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις του ανθρώπου, σε συνδυασμό με τα γενετικά δεδομένα που κουβαλά. Το αποτέλεσμα της κάθε πράξης του όμως, θεωρώ ότι δεν μπορεί να είναι προβλέψιμο και διαφέρει ( όσο όμοιες κι αν είναι οι συνθήκες ) από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Κατά συνέπεια στα καθ΄ ημάς θεωρώ ότι ένας Έλληνας πολίτης τη σημερινή εποχή, σαφώς έχει την δυνατότητα για ΄΄ελεύθερη βούληση΄΄, να αποφασίσει και να κάνει τις απλές καθημερινές επιλογές του ή να λάβει σημαντικές αποφάσεις που αφορούν τον ίδιο και τους γύρω του ( όπως η ψήφος στις εκλογές , η κοινωνική του δράση, οι επαγγελματικές του αποφάσεις κλπ), αλλά όλες αυτές οι αποφάσεις του θα είναι πάντα αποτέλεσμα μιας συνάρτησης πολύπλοκης και πολυπαραγοντικής, της ψυχοσύνθεσης και της προσωπικότητας ενός εκάστου, του περιβάλλοντος κοκ. Σε αυτό το τελευταίο ακριβώς πιστεύω ότι έγκειται και το στοίχημα μιας σύγχρονης πολιτείας, η οποία νοιάζεται για τους ανθρώπους που την συναποτελούν και της κοινωνίας στο σύνολό της.
Όχι βεβαίως να πετύχει το απόλυτα επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά να δημιουργήσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που θα οδηγήσουν το άνθρωπο να μπορεί , να έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει με ελεύθερη βούληση. Αυτό ξεκάθαρα απαιτεί πρωτίστως ελευθερία, και έλλειψη κατά το δυνατόν δεσμεύσεων. Όσο λιγότερες δεσμεύσεις έχει ο άνθρωπος τόσο πιο ελεύθερα αποφασίζει.
Συγκεκριμένα η διαδικασία αυτή απαιτεί σταθερούς, διαφανείς και ισότιμους κανόνες για όλους.
Όταν για παράδειγμα έχει κανείς απαλλαγεί από το κυνήγι της καθημερινής επιβίωσης. Εργάζεται μεν, γιατί η εργασία πρέπει να είναι δημιουργία, αλλά έχει χρόνο να σκεφτεί, να μελετήσει και να συναναστραφεί με τους συμπολίτες του, έχοντας παράλληλα δυνατότητα πρόσβασης στη γνώση, χωρίς περιορισμούς και αποπροσανατολισμούς.
Τότε έχει περισσότερες πιθανότητες να αποφασίζει ελεύθερα
Επίσης όταν η πολιτεία θέσει ένα πλαίσιο αρχών και αξιών ( σχετικών με τις πανανθρώπινες αξίες/ ελευθερία, σεβασμός και αξία της ζωής, σεβασμός του περιβάλλοντος και πλείστες άλλες) μέσω της παιδείας και τα νεαρά άτομα εκπαιδεύονται με θετικά πρότυπα, είναι πολύ πιθανό να απορρίψουν τα σκουπίδια που υπάρχουν καθημερινά στα ΜΜΕ και στα ΜΚΔ, αλλά και τα αρνητικά πρότυπα που συναντούν δίπλα τους.
Όταν τέλος βλέπουν γύρω τους αξιοκρατική προκοπή, προβολή και καταξίωση, δύσκολα θα επιδιώξουν να λειτουργήσουν με υπόγειους και ανομολόγητους τρόπους ιδιοτέλειας, συμφεροντολογικούς, που οδηγούν στη διαφθορά και την διαπλοκή.
Το μεγάλο στοίχημα κατά συνέπεια των δυτικών κυρίως κοινωνιών είναι η ανάπτυξη υγειών προτύπων.
Διαφάνεια, αξιοκρατία, ίσες ευκαιρίες, ισονομία, ισοπολιτεία, δικαιοσύνη, είναι στοιχεία που πιστεύω, μειώνουν κατά πολύ τις πιθανότητες εξωτερίκευσης πρωτόγονων ενστίκτων και αρνητικών εκπλήξεων στη συμπεριφορά. Άλλωστε γι αυτό μιλάμε. Για πιθανότητες και μείωση των ποσοστών αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αύξηση των ποσοστών ορθολογισμού, ευγενούς συμπεριφοράς, δημοκρατικής συμμετοχής, λογικής δράσης και τελικά εγκαθίδρυσης πολιτικών κοινωνιών με στόχο την ευδαιμονία.
Μια κοινωνία που θα εξασφαλίσει αυτές τις βασικές προϋποθέσεις, μπορεί να ελπίζει ότι θα γαλουχηθούν και ελεύθεροι πολίτες, με ελεύθερη βούληση,.
