BULLING…Τα λόγια που ΠΟΝΑΝΕ…

Το bulling (δηλαδή ο εκφοβισμός) είναι μια επιθετική συμπεριφορά – σωματική, λεκτική, ψυχολογική ή και κοινωνική – που εκδηλώνεται σκόπιμα, απρόκλητα και επαναλαμβανόμενα στο σχολείο, στον εργασιακό χώρο,  ακόμα και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σκοπός της είναι η επιβολή και η πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου στο άτομο (ή ομάδα ατόμων) που την υφίσταται.

Το bulling είναι ένα από τα σοβαρότερα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, τα κρούσματά του πολυπληθή σε παγκόσμιο επίπεδο και τα θύματα του είναι κυρίως παιδιά. Είναι ένα ευαίσθητο θέμα που απασχολεί πολύ, υπήρχε ανέκαθεν και έχει να κάνει με πολλούς τομείς όπως ο ενδοοικογενειακός εκφοβισμός, ο εργασιακός, ο κοινωνικός και φυσικά ο σχολικός.

Για τον σχολικό εκφοβισμό (bulling) μιλά στη σπουδάστρια Τσέλιου Μαρία του τμήματος Δημοσιογραφίας του Ιεκ Λαμίας, η κυρία Παναγιώτα Χουλιάρα Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Αμφίκλειας και Μέλος ΕΣΥΔΠ Στερεάς  Ελλάδας, με σκοπό την ενημέρωση , κατανόηση και αντιμετώπιση του κοινωνικού αυτού προβλήματος.

Με αφορμή το τέλος της σχολικής χρονιάς, ποια είναι τα ποσοστά σχολικού εκφοβισμού; Έχετε παρατηρήσει έξαρση ή μείωση του φαινομένου;

Eίναι δύσκολο να αποτυπωθεί σε ποσοστά το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Αυτό που μπορεί να διερευνηθεί είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των μαθητών και διαπιστώνεται ότι με συστηματική ενημέρωση και ενδυνάμωση των μαθητών μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το σχολικό εκφοβισμό.

Πανελλαδική έρευνα που διενεργήθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, κατά το σχολικό έτος 1998-99, και στην οποία πήραν μέρος 3.000 μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου από 450 σχολεία της Ελλάδας, έδειξε ότι η βίαιη συμπεριφορά των μαθητών βρίσκεται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα στη χώρα μας, σε σύγκριση με άλλες χώρες και ότι καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση ή την αναχαίτισή της, διαδραματίζουν η οικογένεια, το σχολικό περιβάλλον αλλά και τα χαρακτηριστικά των μαθητών (το φύλο, οι αντιλήψεις τους, οι προσωπικές τους εμπειρίες και τα βιώματα, κτλ).

Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι υπάρχει έξαρση της ενημέρωσης για τον σχολικό εκφοβισμό και δυστυχώς δεν γίνεται πάντα από ειδικούς επιστήμονες.

Πώς μπορούμε να διακρίνουμε τα όρια του bulling και του αστείου; (πλάκας)

Η σχολική βία και επιθετικότητα, διεθνώς, ονομάζεται «bullying», που σημαίνει την επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού (Αρτινοπούλου, 2001). Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» μεταφράζεται συνήθως ως εκφοβισμός, παληκαρισμός ή νταηλίκι.

Ο εκφοβισμός είναι συνυφασμένος με την κοροϊδία, το πείραγμα και τον αστεϊσμό. Το πότε ένα πείραγμα συσχετίζεται με τη βία εξαρτάται από την υποκειμενική αξιολόγηση του θύματος.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι κάποια παιδιά ασκούν  bulling σε κάποια άλλα παιδιά;  Ποιες είναι οι αιτίες που το προκαλούν;

Τα παιδιά, συνήθως, εκφοβίζοντας :

• Κερδίζουν κάτι, είτε αυτό είναι το χαρτζιλίκι είτε άλλα αντικείμενα των συμμαθητών και συμμαθητριών τους
• γίνονται συχνά πιο δημοφιλή
• γίνονται αρχηγοί και κυριαρχούν στην ομάδα των συνομηλίκων
• νιώθουν πολλές φορές μια ευχαρίστηση από τον πανικό που προκαλούν
• σπάνε τη μονοτονία, γιατί, συχνά, βαριούνται στο χώρο του σχολείου
• μιμούνται επιθετικές συμπεριφορές ατόμων από την οικογένεια ή το σχολείο

Οι θύτες είναι συνήθως παιδιά που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Θέλουν να αισθάνονται ισχυροί και να επιβεβαιώνουν συνεχώς τη δύναμη τους, γι’ αυτό όταν κακομεταχειρίζονται τους άλλους αισθάνονται ευχαρίστηση και ικανοποίηση δίχως ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους. Θυμώνουν εύκολα, δυσκολεύονται να δεχτούν τη ματαίωση των επιθυμιών τους, εύκολα νιώθουν ότι οι άλλοι είναι απειλητικοί προς τα ίδια και σε κάθε περίπτωση καταφεύγουν στη βία ή στον εκφοβισμό για να επιλύσουν τις διαφορές τους.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι εκφοβισμού; Και  ποιοί είναι αυτοί;

Οι πιο συνηθισμένοι είναι:

• Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί.
• Προσβολές, φραστικές επιθέσεις, βρισιές.
• Εκβιασμοί, κλοπές.
• Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.
• Σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση.
• Αποκλεισμός, απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια, δραστηριότητες.

Πως πρέπει να αντιδράσει ένα παιδί που το εκφοβίζουν στο σχολείο και πως πρέπει να διαχειριστεί το θέμα ο γονιός αν το παιδί του είναι θύμα;

Το παιδί που εκφοβίζεται πρέπει να πειστεί να μιλήσει σε κάποιο ενήλικα. Να καταλάβει ότι δεν θα τα καταφέρει μόνο του και το φαινόμενο δεν θα σταματήσει αν μένει σιωπηλό, είναι σίγουρο πως η κατάσταση θα χειροτερέψει, γιατί ο δράστης νομίζει πως θα τη γλιτώσει και θα συνεχίσει να το εκφοβίζει.

Ο γονιός αν αντιληφθεί ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί του, να προσπαθήσει να το πλησιάσει και να ανοίξει σιγά σιγά το θέμα. Αν μιλήσει το παιδί, ο γονιός πρέπει να του εξηγήσει ότι αυτό δεν είναι «κάρφωμα». Να υποστηρίξει το παιδί λέγοντας ότι δεν ευθύνεται για ότι συμβαίνει και ότι η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί. Να επικοινωνήσει και να συνεργαστεί με το σχολείο. Στο τέλος, αν ο γονιός δεν μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση πρέπει να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

Είναι σαφές πως απαιτείται συλλογική προσπάθεια από το σχολείο, τους δασκάλους, τις οικογένειες των θυτών και των θυμάτων αλλά και υπεύθυνων κοινωνικών δομών για μια δυναμική αντιμετώπιση του φαινομένου.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί στο να γίνει θύτης;

Συνήθως είναι άτομα που προέρχονται από οικογένειες όπου παρατηρείται σωματική κακοποίηση και παραμέληση. Δύσκολα πειθαρχούν σε κανόνες, και θεωρούν ότι η βία είναι κοινωνικά αποδεκτή. Το κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει θύτες και θύματα είναι η ανασφάλεια την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να κάνουν φίλους, παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχίες στο σχολείο, αισθάνονται μοναξιά και υιοθετούν προβληματικές συμπεριφορές.

Πως μπορούν να παρακινηθούν οι παρατηρητές ώστε να αντιδράσουν στο φαινόμενο του bulling;

Οι παρατηρητές χρειάζεται να συμπεριλαμβάνονται στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο. Πρέπει να ενθαρρύνονται να παρεμβαίνουν για να βοηθήσουν το θύμα, να ενημερώνονται – εκπαιδεύονται ώστε να έχουν ξεκάθαρη άποψη κατά του εκφοβισμού και της βίας, υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης και αλληλεγγύης, εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στους ενήλικες, ενώ συνάμα να πειστούν ότι η παρέμβασή τους μπορεί να βοηθήσει. Για αυτό το λόγο να βοηθούν το θύμα, να αποδοκιμάζουν το θύτη και να τρέχουν να φέρουν βοήθεια .

 Γιατί τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν;

Τα θύματα είναι συνήθως ήσυχα, εσωστρεφή και μοναχικά παιδιά,  ευαίσθητα και με έντονο άγχος. Είναι ανασφαλή, φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι στη βία, έτσι συχνά καταφεύγουν στην κοινωνική απόσυρση για να προστατευτούν. Γι΄ αυτό τα παιδιά θύματα δεν ενημερώνουν εύκολα τους γονείς και τους δασκάλους σχετικά με τη θυματοποίησή τους.

Πλέον υπάρχει έντονα και το bullying  στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επηρεάζουν, πιστεύετε στην αύξηση του bullying στα σχολεία;  Πως κατά τη γνώμη σας μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε και να προστατεύσουμε τα παιδιά;

Όλα τα παιδιά χρησιμοποιούν συσκευές που επιτρέπουν την πρόσβαση στην ηλεκτρονική επικοινωνία και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός είναι υπαρκτός και συμβάλλει στην αύξηση του bullying στα σχολεία. Το διαδίκτυο φαίνεται να «λύνει τα χέρια» των θυτών καθιστώντας ακόμη πιο εύκολο, χωρίς κανέναν έλεγχο, τον εκφοβισμό συμμαθητών τους. Κυριαρχεί η ταπείνωση του άλλου, η παρενόχληση, η πρόκληση ψυχικού πόνου μέσω του κινητού τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουμε τα παιδιά είναι η ενημέρωση.

Γραμμές βοήθειας απέναντι στο φόβο:

• Η ευρωπαϊκή «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111»είναι μια συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμή αποκλειστικά για παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών.
• Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS: 1056

Σε αυτή την τηλεφωνική γραμμή του Χαμόγελου του Παιδιού ο καθένας μπορεί να τηλεφωνήσει δωρεάν και ανώνυμα.

 Πιστεύετε ότι η βία βρίσκεται μέσα μας;

Μέχρι την ηλικία των 3 ετών, οι ενστικτώδεις αντιδράσεις και οι παρορμήσεις μας, προέρχονται από το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου μας. Μεγαλώνοντας, αναπτύσσουμε ένα άλλο τμήμα του εγκεφάλου μας, που μας επιτρέπει να ελέγχουμε την επιθετικότητά μας.

Η ψυχανάλυση αντιμετωπίζει την επιθετικότητα ως ψυχική ενέργεια, παράγωγο της σύγκρουσης των δυο βασικών ενστίκτων, της ζωής και του θανάτου. (Freud, 1950).

Η θεωρία της «Κοινωνικής Μάθησης» αποδίδει τα αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς σε καταστάσεις και πρότυπα του κοινωνικού περίγυρου. Η επιθετικότητα, όπως και άλλες μορφές συμπεριφοράς, είναι αποτέλεσμα αξιών, αμοιβών, ποινών και προτύπων στα οποία είναι εκτεθειμένο το άτομο. (Bandura, 1973) .

Συμπερασματικά, αν δεχτούμε πώς η βία υπάρχει μέσα μας τότε ίσως χρειάζεται το κατάλληλο περιβάλλον για να εκδηλωθεί.

Ποιες είναι οι οδηγίες για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού από το Υπουργείο  Παιδείας και πως αντιμετωπίζεται στα σχολεία;

Το Υπουργείο έχει εκδώσει σχετική εγκύκλιο με γραπτές οδηγίες αντιμετώπισης του φαινομένου που περιλαμβάνει διαδικασίες καταγραφής των συμβάντων, ενημέρωση των μαθητών, συνεργασία με τους γονείς. Δημιούργησε το Δίκτυο κατά της σχολικής βίας:  Όρισε υπεύθυνες ομάδες εργασίας στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, την ΕΣΥΔΠ, σε επίπεδο Νομού, την ΠΟΔΠ- σε επίπεδο σχολικής Μονάδας, την ΟΔΠ (εκπαιδευτικοί με συγκεκριμένες αρμοδιότητες). Και προχώρησε σε επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

Ο σχολικός εκφοβισμός αντιμετωπίζεται με την ανάπτυξη προγραμμάτων που προάγουν την ψυχική υγεία των μαθητών και τα οποία εντάσσονται στο σχολικό πρόγραμμα.