Ειρήνη και αφοπλισμός

Στο βάθος όλων των αναζητήσεων του ανθρώπου υπάρχει σαν ένα από τα έσχατα οράματα η Ειρήνη. Όμως αυτή για τον άνθρωπο είναι ένα όραμα πολύ συγκεχυμένο, το οποίο στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων περιορίζεται και ταυτίζεται αποκλειστικά με την απουσία πολεμικών συγκρούσεων. Και η ταύτιση αυτή συνεχίζεται με απλοϊκές σκέψεις:

Γιατί οι πολεμικές συγκρούσεις είναι οδυνηρές και έχουν τέτοια εμβέλεια καταστροφής; Γιατί υπάρχουν όπλα και, όταν υπάρχουν όπλα, πάντοτε ο άνθρωπος τα χρησιμοποιεί καταχρηστικά. Επομένως πρέπει, υποτίθεται, να συμπεράνουμε ότι, αν δεν υπάρχουν όπλα, δεν θα μπορούν να συμβούν και συγκρούσεις.

Το βασικό όμως σημείο που θα απαιτούσε την προσοχή μας και μία διευκρίνιση είναι το γιατί ο άνθρωπος τα χρησιμοποιεί καταχρηστικά, σημείο που αποτελεί το επίκεντρο της αλήθειας και όχι τα υπόλοιπα γεγονότα. Το αν θα μπορούν να συμβαίνουν συγκρούσεις χωρίς αυτά είναι ένα επόμενο, αλλά συγκριτικά δευτερεύον, σημείο που απαιτεί επίσης διευκρίνιση.

Η τάση του ανθρώπου για σύγκρουση είναι κάτι που δεν έχει μέχρι σήμερα επιλυθεί και δεν πρόκειται να επιλυθεί, αν ο άνθρωπος δεν αναλάβει ο ίδιος την αναμόρφωση του εαυτού του και τη μετουσίωση των τάσεών του σε κάτι καλύτερο. Και είναι ανεδαφικό να ξεχνάμε αυτό το αίτιο και να προσπαθούμε μέσω πρακτικών μέτρων να περιορίσουμε κάτι τόσο σοβαρό. Δύο τρόποι θέασης υπάρχουν: ή ότι ο άνθρωπος είναι φύσει και αναπότρεπτα επιθετικός ή ότι μπορεί να μετουσιώσει το αρνητικό του υπόβαθρο. Αυτό είναι ένα σημείο πολύ μεγάλης σπουδαιότητας, αλλά συνήθως οι άνθρωποι το αντιπαρέρχονται επιπόλαια. Εμείς επιλέγουμε το δεύτερο.

Μπορούμε όμως να θέσουμε λίγες ερωτήσεις, για να φανεί ανάγλυφα το πρόβλημα του αφοπλισμού στον τομέα της αναγκαίας άμυνας, γιατί περί αυτής πρόκειται::

1η Ερώτηση: Μπορεί μία χώρα να ελέγξει όλες τις χώρες ώστε αυτές να μην έχουν όπλα προς χρήση και έτσι να αποφευχθούν οι συγκρούσεις; Όχι βέβαια. Επομένως, όποιος θέλει να πολεμήσει (δίκαια ή άδικα) και έχει τη δύναμη να το κάνει θα φτιάξει όπλα χωρίς την άδειά μας και θα επιτεθεί, αν αυτός είναι ο σκοπός του. Και αν ο αντίπαλός του είναι άοπλος, τότε η επίθεση δεν πρόκειται να του κοστίσει τίποτε αλλά, αντιθέτως, θα αυξήσει την αλαζονεία του και τη δύναμή του ακόμη περισσότερο.

2η Ερώτηση: Αν κάποιος θέλει να αμυνθεί σε άδικη επίθεση, με ποιον τρόπο θα το κάνει όντας άοπλος, εφ’ όσον είναι γνωστό ότι συνήθως επιβάλλεται η ισχύς ενάντια στους διεθνείς κανόνες; Απλώς, θα υποταχθεί στον ισχυρό, αλλά αυτό δεν θα ενισχύσει την ειρήνη, γιατί η ειρήνη δεν ταυτίζεται με την υποταγή του ενός και την άδικη ισχυροποίηση του άλλου. Γιατί το γεγονός είναι ότι η κυριαρχία δεν σταματάει σε μια πανηγυρική νίκη, έχει και τα συνεπακόλουθά της, δηλαδή επιβολή στην ζωή του ανθρώπου, περιορισμό, διωγμό, δουλεία, εξόντωση και διάφορα άλλα ανάλογα με την εποχή και τις συνθήκες. Δηλαδή, η κυριαρχία δεν είναι ένα αθλητικό γεγονός, όπου παραδέχεσαι την ήττα σου και έπειτα συνεχίζεις τη ζωή σου χωρίς καμμία αλλαγή.

3η Ερώτηση: Αν κάποιος είναι άοπλος, αυτό θα αποτελέσει ένα στοιχείο για ηθικό δισταγμό του αντιπάλου; Όχι, σε καμμία περίπτωση, γιατί ο άδικος αντίπαλος δεν έχει ηθικούς ενδοιασμούς. Αρκεί να δει κανείς τους μογγόλους κατακτητές ότι ισοπέδωναν μέχρις εξαφανίσεως τους αντιπάλους τους, για παράδειγμα, στην τότε Μεσοποταμία έσφαξαν 1 εκατομμύριο ανθρώπους και μαζί με αυτούς και τα ζώα που υπήρχαν στην πόλη τους! Κυριολεκτικός αφανισμός. Διασώθηκαν μόνον 50.οοο κάτοικοι, σε εποχή μάλιστα που δεν υπήρχαν τα σύγχρονα όπλα. Ή να δει κανείς τους ναζιστές με τις θηριωδίες τους, αλλά και τις απόψεις των θεωρητικών του πολέμου σε ανατολή και δύση. Η ανθρώπινη κληρονομιά είναι βαριά και δεν μπορεί να ελαφρυνθεί με την αφέλεια ή την φανατική πεποίθηση στα περί ειρήνης είδωλα.

4η Ερώτηση: Είναι σωστό να πολεμάμε σε πολέμους που δεν γίνονται ούτε για συμφέροντα δικά μας ούτε για το κοινό καλό; Στους αμυντικούς πολέμους δεν πολεμάμε για συμφέροντα άλλων, αλλά για τον απλό λόγο ότι οι πόλεμοι (έστω κι έτσι) γίνονται με πραγματικά όπλα (δηλαδή με όπλα που σκοτώνουν και καταστρέφουν) και τα αποτελέσματά τους είναι επίσης πραγματικά, ασχέτως του ποιος τους προκαλεί και κερδίζει, όπως είναι ο θάνατος, η απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της συλλογικής ακεραιότητας, της χώρας στην οποία κατοικούμε, του σπιτιού μας, των παιδιών μας κτλ. Στους επιθετικούς πολεμάει κανείς γιατί νομίζει ότι η δική του πλευρά έχει δίκιο λόγω προπαγάνδας και φανατισμού αλλά και στρεβλών κριτηρίων, όπως ο ναζισμός δεχόταν μια δήθεν ανώτερη αρία φυλή που έπρεπε εξ αυτού του λόγου να κυριαρχήσει. Το ζήτημα του ποιος προκαλεί τους πολέμους είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να το σκεφθούμε και να το διευθετήσουμε στον καιρό της “ειρήνης” ή, καλύτερα, στην εποχή που δεν υπάρχει ένοπλη σύγκρουση, τότε που έχουμε τον χρόνο να κατανοήσουμε και να καλλιεργήσουμε έλλογες σχέσεις. Το αίτιο δεν μπορεί κανείς να το πολεμήσει την ώρα της σύγκρουσης, αυτό είναι λάθος.

5η Ερώτηση: Πώς φανταζόμαστε την ειρήνη; Σαν μία εικόνα ειδυλλιακή, μέσα σε μία προστατευμένη και περίκλειστη Εδέμ, όπου κανείς δεν θα χρειάζεται να πολεμήσει για τίποτε; Σαν μια απραξία; Είναι αυτή μία εικόνα άξια για το ύψος του ανθρώπου; Πρέπει ή δεν πρέπει ο άνθρωπος να είναι σε θέση να υπερασπίσει το δίκαιο όποτε αυτό υποστεί προσβολή; Δεν θα πρέπει να έχει, όχι μόνον τα κριτήρια του δικαίου, αλλά και την δυνατότητα να το υπερασπίσει;

6η Ερώτηση: Πώς φαντάζεται κανείς την ανυπαρξία όπλων; Προφανώς, θα εννοούνται τα σύγχρονα καταστροφικά όπλα που έχουν μεγάλη εμβέλεια δράσης. Όμως και χωρίς αυτά οι άνθρωποι πολέμησαν στο παρελθόν με αρχαιότερα όπλα και οι πόλεμοι δεν ήταν λιγότερο σκληροί. Και εκείνα τα απλούστερα όπλα δεν μπορεί κανείς να τα εξαλείψει. Αλλά το σπουδαιότερο ήταν ότι την εποχή εκείνη, όπως της αρχαίας Ελλάδας ή της Ρώμης, οι άντρες έπρεπε να είναι ετοιμοπόλεμοι μέχρι τα 60 έτη της ηλικίας τους, πράγμα που εσήμαινε ότι έπρεπε μέχρι τότε να γυμνάζονται τακτικά και συστηματικά για να διατηρούν το αναγκαίο σφρίγος για να μπορούν να σηκώσουν το μεγάλο βάρος της πανοπλίας, της ασπίδας, του σπαθιού, της μάχης κτλ., δηλαδή η ζωή ήταν τελείως διαφορετική και αφιερωμένη σε άλλα πράγματα. Ας διαβάσει κανείς για τη μάχη του Μαραθώνα όπου οι Αθηναίοι πολεμιστές (ανεξαρτήτως ηλικίας) με όλο αυτό το βάρος πάνω τους έτρεξαν προς τους Πέρσες προτού τους προλάβουν τα βέλη τους και τους σκοτώσουν από μακριά και χωρίς μάχη – και μετά το τρέξιμο έπρεπε να πολεμήσουν σκληρά. Οι περισσότεροι σήμερα φαντασιώνονται έναν κόσμο χωρίς σύγχρονα όπλα αλλά και χωρίς τις ανάλογες υποχρεώσεις, και ούτε καν που διανοούνται το είδος της ζωής που θα ήταν αναγκασμένοι να κάνουν σε μια τέτοια περίπτωση.

Τα πράγματα δεν είναι, λοιπόν, τόσο απλά. Και δεν είναι απλά ούτε στο πρακτικό επίπεδο ούτε στο ψυχικό επίπεδο.

Τα προβλήματα με τα όπλα υπάρχουν κυρίως σε άλλα σημεία.

Στο ότι ο άνθρωπος είναι κυριαρχικός και πάντοτε καταχράται τη δύναμή του. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να αφοπλιστούν κάποιοι , γιατί η συνέπεια θα είναι να αυξηθεί η δύναμη των πιο αμετανόητα κυριαρχικών. Επομένως, η κυριαρχικότητα είναι που πρέπει να περιοριστεί παγκόσμια και να μεταλλαχθεί, αλλά αυτό απαιτεί πολύ χρόνο και κανείς δεν είναι διατεθειμένος να ασχοληθεί με το θέμα, ούτε καν οι υπέρμαχοι του αφοπλισμού. Ο ινδός Γκάντι μιλούσε μεν για τη μη βία, αλλά εννοούσε ότι η αντίσταση δεν πρέπει να είναι ένοπλη για να μην αφαιρείται ανθρώπινη ζωή, και αν δεν μπορεί κανείς να αποτρέψει ειρηνικά την επίθεση, τότε πρέπει να αφήνεται να του πάρει ο κατακτητής το σπίτι του, τη χώρα του ή τη ζωή του, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα σώσει την ψυχή του (!). Δεν φαίνεται όμως να εννοούν κάτι τόσο ακραίο οι πασιφιστές. Ο Γκάντι, μάλιστα, είχε ζητήσει από τους Άγγλους τα μην πολεμήσουν εναντίον του ναζισμού – αλλά θα είχαμε έτσι την παγκόσμια επικράτηση του ολοκληρωτισμου και σήμερα δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε ούτε για αφοπλισμό ούτε για τίποτε άλλο.

Στο ότι δεν έχουμε καλλιεργήσει τα κριτήρια του ορθού.

Στο ότι φανταζόμαστε την ειρήνη σαν μία παθητικότητα ανεύθυνη.

Στο ότι με τέτοιο ψυχικό υπόβαθρο ανθρώπων (λαού και ελίτ) εύκολα μπορεί κανείς να γίνει στρατοκράτης, πράγμα αρνητικό και ανεπιθύμητο.  Αλλά η άρνηση της αλήθειας δεν θεραπεύει το πρόβλημα που έχει σε τελευταία ανάλυση την ίδια αιτία: την ανθρώπινη τάση για κυριαρχία και για εφησυχασμό, που είναι συμπληρωματικά στοιχεία.

Δεν μπορούμε να επιχειρούμε να αλλάξουμε τα πράγματα αρχίζοντας από τα μέσα όπως είναι τα όπλα και να αγνοούμε τα αληθινά αίτια. Η ειρήνη δεν μπορεί να είναι μία εικόνα απουσίας πολέμου ή φαντασιακής καλωσύνης, όπου κανείς δεν θα χρειάζεται να πολεμήσει για τίποτε. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο κόσμος δεν πρόκειται να ειρηνεύσει αν δεν υπάρξει ο ενεργός πολίτης που θα ενεργεί για το κοινό καλό, δηλαδή μία κατάσταση όπου το άτομο και το σύνολο θα εναρμονίζονται. Αλλοιώς, κάθε προσπάθεια θα καταλήξει σε καταστροφή.

Το πρόβλημα της σύγκρουσης και του πολέμου ξεκινάει από την κυριαρχικότητα και την ποιότητα των ατομικών και εθνικών “οραμάτων”. Άρα, θα πρέπει να δούμε τη σύγκρουση και σε άλλα επίπεδα, όπως π.χ. στο πεδίο των ιδεών, των απόψεων, των άπληστων επιθυμιών κτλ., όπου είναι σφοδρότατη και σταδιακά καθιζάνει στον κόσμο των φαινομένων με τους πολέμους. Και δεν είναι δυνατόν να απαλείψουμε τα αποτελέσματα αφήνοντας ανέπαφα τα αίτιά τους. Αυτό είναι μία αθεράπευτη πλάνη που είναι αδικαιολόγητη για την εποχή μας.

Ιωάννα Μουτσοπούλου

Μέλος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ

27/2/2018