Οι άρχοντες δημιουργούν τους θεσμούς ή οι θεσμοί τους άρχοντες;
Του Δημοσθένη Κυριαζή
Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων θεωρεί το παραπάνω ερώτημα μάλλον αφελές, γιατί είναι πασιφανές ότι στα σημερινά δημοκρατικά, ολιγαρχικά ή δικτατορικά πολιτικά συστήματα, οι άρχοντες είναι αυτοί που δημιουργούν τους θεσμούς· που δημιουργούν δηλαδή τους νόμους και τους κανόνες συμπεριφοράς και δράσης των ανθρώπων.(1)
Όλοι γνωρίζουμε ότι ακόμη και το Σύνταγμα, ο Νόμος των νόμων, ο Θεσμός των θεσμών δημιουργείται και τροποποιείται στη Χώρα μας, από τους άρχοντες/εκπροσώπους των πολιτών.
Μια προσεκτικότερη όμως θεώρηση των στοιχείων, που ανήκουν στο παρόν και στο παρελθόν και σχετίζονται με το ερώτημα, οδηγεί αβίαστα στα ακόλουθα δύο συμπεράσματα:
1.Κατά βάθος οι θεσμοί δημιουργούνται από το σύνολο των ανθρώπων, με την καθοδήγηση της Ανάγκης(2) για την επιβίωσης τους και ότι,
2.Oι θεσμοί δημιουργούν τους άρχοντες και όχι οι άρχοντες τους θεσμούς.
Σε αυτή τη λογική, η δημιουργία των θεσμών δεν είναι το έργο των αρχόντων, αλλά κατά βάθος είναι το έργο του συνόλου των ανθρώπων, οι οποίοι δρουν στα πλαίσια μιας εξελικτικής μακροχρόνιας διαδικασίας δαρβινικού τύπου, που σκοπεύει στην ικανοποίηση της Ανάγκης. Η δημιουργία θεσμών από την Ανάγκη είναι η φυσική διαδικασία που δημιουργεί ισχυρούς και αποτελεσματικούς θεσμούς, οι οποίοι με τη σειρά τους δημιουργούν ισχυρούς και αποτελεσματικούς άρχοντες. Η δημιουργία θεσμών από τους άρχοντες είναι μία τεχνική/συμβατική διαδικασία που δεν την σχεδίασε η φύση αλλά ο άνθρωπος και γι’ αυτό μπορεί να υπηρετεί είτε την Ανάγκη του συνόλου των ανθρώπων, είτε τις επιδιώξεις των αρχόντων. Εάν οι θεσμοί που δημιουργούν οι άρχοντες δεν υπηρετούν τον ίδιο σκοπό με αυτόν της φυσικής διαδικασίας, τότε οι θεσμοί τους είναι ασταθείς και προσωρινοί. Όλοι μας γνωρίζουμε καλά αυτό που συνήθως συμβαίνει στην πράξη. Οι θεσμοί των αρχόντων ή δεν εφαρμόζονται ή τροποποιούνται.
Ο μεγάλος χρόνος δημιουργίας των θεσμών με την φυσική/δαρβινικού τύπου διαδικασία, είχε σαν αποτέλεσμα την παγίωση καθεστηκυίας αντίληψης ότι οι άρχοντες γεννούν τους θεσμούς και κατ’ επέκταση της αντίληψης ότι οι προσπάθειες των απλών πολιτών για δημιουργία θεσμών είναι μια νομοτελειακά αναποτελεσματική προσπάθεια· είναι μια ουτοπία. Αυτή η λανθασμένη αλλά καθεστηκυία αντίληψη, είναι η αιτία για την υπερβολική αύξηση, της ισχύος των αρχόντων και της κοινωνικής εντροπίας των πολιτικών συστημάτων. Αυτή η καθεστηκυία αντίληψη σε συνδυασμό με την προσδοκία δημιουργίας ορθολογικών, ηθικών και αποτελεσματικών θεσμών από εκείνους που έχουν επιλεγεί για τις υποτιθέμενες μεγάλες ηθικές και πνευματικές δυνάμεις που κατέχουν, οδήγησε στο ακόλουθο παράλογο αποτέλεσμα: Να εκχωρούν οι πολίτες σε μερικές εκατοντάδες άτομα, τους αντιπροσώπους /εντολείς τους, την κοινωνική και πολιτική τους ισχύ, την ελευθερία τους, που τους δώρισε η Φύση, χωρίς να διασφαλίζουν ένα κατοχυρωμένο προνόμιο για άμεσο έλεγχο των εντολέων τους. Τέτοια «εν λευκώ εξουσιοδότηση» κανένας πολίτης δεν χορηγεί για τη διαχείριση ενός ασήμαντο περιουσιακού του στοιχείου· την χορηγεί όμως για τη διαχείριση της ατομικής του εξουσίας, της ελευθερίας του.
Αυτή η αντίληψη, όπως ήταν επόμενο, μείωσε την δραστηριότητα και την ευθύνη των πολιτών για τα κοινά και μετασχημάτισε τους «άρχοντες και αρχόμενους» πολίτες της δημοκρατίας του αρχαιοελληνικού πνεύματος σε «πολίτες χωρίς εξουσία και ευθύνη», σε πολίτες του καναπέ. Αυτή η αντίληψη είναι η αιτία της απογοήτευσης των πολιτών και της παραίτησης τους από την προσπάθεια δημιουργίας εκείνων των θεσμών που θα υπηρετούν την Ανάγκη των πολλών.
Η ισχύς των παραπάνω απόψεων αποδεικνύεται από πολλά γεγονότα του παρόντος και του πρόσφατου σχετικά παρελθόντος, όπως αυτά της Λιβύης, της Αιγύπτου, του Ιράκ, της ναζιστικής Γερμανίας, ή της φασιστικής Ιταλίας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι θεσμοί πολύ ισχυρών αρχόντων όχι μόνο δεν προστάτευσαν τους ίδιους που τους δημιούργησαν, αλλά κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι και αντικαταστάθηκαν με νέους που δημιούργησε η Ανάγκη του συνόλου των ανθρώπων.
Είναι γεγονός ότι στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, η δημιουργία των νέων θεσμών ήταν αποτέλεσμα ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης που ασκούσε την εξουσία. Οι φίλοι της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας πιστεύουν ότι στο ίδιο αποτέλεσμα μπορούμε να οδηγηθούμε με ειρηνικό τρόπο· με την ανατροπή της αντίστοιχης καθεστηκυίας αντίληψης, γιατί η καθεστηκυία αντίληψη είναι αυτή που γεννά και συντηρεί την καθεστηκυία τάξη και όχι το αντίθετο. Όταν μία καθεστηκυία αντίληψη ανατραπεί, τότε με νομοτελειακή βεβαιότητα ανατρέπεται και η καθεστηκυία τάξη που γεννήθηκε και συντηρείται από αυτήν.
Η χώρα μας σήμερα περνά μια μεγάλη οικονομική κρίση και μία μεγαλύτερη κρίση θεσμών. Το σημαντικότερο αυτής της κρίσης δεν είναι οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν και οι θυσίες στις οποίες υποβάλλονται οι άνθρωποι· το σημαντικότερο είναι ότι δεν υπάρχει στους ανθρώπους ελπίδα και αισιοδοξία για υπέρβαση της κρίσης. Αντίθετα οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κρίση θα συνεχισθεί και θα ενταθεί γιατί αυτοί που θεσμοθετούν για να μας βγάλουν από την κρίση, είναι αυτοί που τη δημιούργησαν.
Αν όμως ισχύουν οι προαναφερθείσες απόψεις τότε η σωτηρία θα έλθει με νομοτελειακή βεβαιότητα, όχι από τους άρχοντες αλλά από την Ανάγκη των πολιτών. Τα μόνα στοιχεία με αβεβαιότητα είναι ο χρόνος και το κόστος της σωτηρίας. Η ελαχιστοποίηση αυτών των δύο στοιχείων εξαρτάται από την έγκαιρη και σαφή διαμόρφωση του αιτήματος/στόχου των πολιτών που θα διασφαλίσει με τρόπο ορθολογικό και ηθικό την ικανοποίηση της Ανάγκης. Η έγκαιρη και σαφής διαμόρφωση αυτού του στόχου είναι ευθύνη και υποχρέωση όλων των πολιτών και περισσότερα αυτών, που αποτελούν την πνευματική ηγεσία· των «μορφωμένων» όπως γράφει ο πατέρας της Κβαντομηχανικής Έρβιν Σρέντιγκερ.
Οι παραπάνω απόψεις ίσως εξηγούν τα μεγάλης αισιοδοξίας και ελπίδας λόγια του ποιητή Φρήντριχ Χέλντερλιν :
«Όπου κίνδυνος είναι, εκεί και η Σωτηρία».
(Βλέπε άρθρο του Γιάννη Ζήση)
(1) Εξαίρεση αποτελεί το πολιτικό σύστημα της Αρχαιοελληνικής Δημοκρατίας, της Άμεσης Δημοκρατίας, όπου οι θεσμοί αποφασίζονται από τη Γενική Συνέλευση των πολιτών την Εκκλησία του Δήμου.
(2) Ανάγκη. Η έννοια της λέξεως ανάγκη καθορίσθηκε πολύ νωρίς από τους προϊστορικούς Έλληνες σαν μια ανθρωπόμορφη θεότητα. Η θεότητα αυτή φέρεται να παραστάθηκε για πρώτη φορά στην Ορφική Θεολογία, ως βίαιη, αναπόφευκτη θεϊκή δύναμη, που νικούσε τους πάντες· ακόμη και τους Θεούς. Ανάγκα και Θεοί πείθονται.
Πηγή: Αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα της Μ.Κ.Ο. Σόλων
Φωτό: wikimedia
